Voros.gr
 

Θέματα Εκπαίδευσης - Παιδείας

 

Για τη διδασκαλία της Ιστορίας γενικά και στο Λύκειο ειδικά

 

Μνημόνιο εισήγησης του Φ. Κ. Βώρου , Φλώρινα 22-10-2004

 

Προοίμιο: ένα «Μνημόνιο», όπως αυτό χρησιμοποιήθηκε φωτοτυπημένο για το ακροατήριο σε ένα συγκεκριμένο σεμινάριο εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης[1]. Το παραθέτουμε λοιπόν (μέσα σε πλαίσιο) και επιχειρούμε   αναλυτική γραφή, περίπου όπως λέγεται προφορικά σε ένα σεμινάριο.

            

Θέμα :Για τη διδασκαλία της Ιστορίας γενικά και τη διδασκαλία της στο Λύκειο ειδικά.

 

            Με τη διδασκαλία της Ιστορίας επιχειρούμε παρουσίαση, ανάλυση , ερμηνεία (αναζήτηση κινήτρων), αναζήτηση βαθύτερων*αιτίων**, αξιολόγηση, τεκμηρίωση γεγονότων – καταστάσεων -  εξελίξεων ιστορικών, σε επίπεδο ανάλογο με:

·         Την ηλικία – αντιληπτική δυνατότητα του ακροατηρίου.

·         Τους σκοπούς*** που ορίζονται από το Πρόγραμμα, τους στόχους  που διαφαίνονται ή προβάλλονται μέσα από τη διδασκόμενη ενότητα.

·         Τη βοήθεια που έχουμε από το βιβλίο και λοιπά  εποπτικά μέσα.

·         Το διαθέσιμο  διδακτικό χρόνο.

 

Έστω  ότι το θέμα κάποιας διδασκαλίας είναι κάτι από τα παρακάτω:

·         Το «συναπάντημα» του Οδυσσέα με τον Πολύφημο («μύθος»).

·         Η εσωτερική  - εξωτερική πολιτική του Περικλή (462-429 π.Χ.).

·         Η αντιφιλοσοφική, νομογλωσσική, θρησκευτική πολιτική του

       Ιουστινιανού (527 –565 μ.Χ.).

·         Η συνθήκη της Λοζάννης (Ιούλιος 1923).

·         Η  «μεγάλη»  τετραετία του Βενιζέλου (1928-1932).

·         Το Κυπριακό Ζήτημα (1950-60) ή (1960-74) ή (1975-2004).

 

Τι μπορούμε να κάνουμε με τέτοια θέματα στην αίθουσα διδασκαλίας του Γυμνασίου, του Λυκείου;****

---------------------------------

Σημειώσεις : * «Εν βυθώ γαρ η αλήθεια» (Δημόκριτος , fr. 117).

**Διευκρίνιση – διάκριση των εννοιών: κίνητρα, αίτια της ιστορικής ζωής.

*** Διευκρίνιση – διάκριση σκοπών  (Προγράμματος)- στόχων (ενότητας).

****Ακολουθεί αναλυτικό Μνημόνιο (για ένα σεμινάριο εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, το οποίο διοργάνωσε η  Σχολ. Σύμβουλος Φιλολόγων κ.. Παπαδάκη , στη Φλώρινα, 22-23 Οκτωβρίου  2004.

 

Το πλήρες κείμενο της Εισήγησης προωθείται στο Διαδίκτυο: www.voros.gr παράλληλα με ένα συναφές άρθρο «Για την αξία της Ερώτησης στη διδασκαλία της Ιστορίας».

              

Όποια  μέθοδο διδασκαλίας[2]  κι αν εφαρμόζουμε και με οποιοδήποτε  πρόγραμμα - βιβλίο αντίστοιχο, σε κάποια φάση έχουμε ή οφείλουμε:

·        Να παρουσιάσουμε το θέμα (με σύντομη αφήγηση ή με απλή αναγραφή των επιμέρους θεμάτων στον πίνακα ή με προβολή στην οθόνη σε σύντομο χρόνο).

·        Να αναλύσουμε τα επιμέρους υποθέματα με τον ίδιο  τρόπο ή –το πιο πρακτικό- με συμμετοχή του ακροατηρίου και διαρκή παραπομπή στις σελίδες / παραγράφους του βιβλίου. Λογουχάρη, από την Ιστορία που προβλέπεται για την Α΄ Λυκείου, παίρνω τρεις  παραγράφους από την εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού (όπως αναμένεται να γράφεται σε ένα καλό  βιβλίο):

-         Δίωξη της Φιλοσοφίας το 529 μ.Χ.

-         Θρησκευτική Πολιτική :  η χριστιανική Ορθοδοξία[3].

-         Νομογλωσσική πολιτική (γλώσσα των νόμων η Ελληνική).

Και για τα τρία θέματα συμβαίνει να έχουμε κάποια σύντομα κείμενα από διατάγματα του Ιουστινιανού. Για την πολιτική του ως προς τη γλώσσα των νόμων γνωρίζουμε ότι ο ίδιος αποφάσισε κάποια στιγμή ότι ήταν ανάγκη οι νόμοι  να γράφονται στην Ελληνική γλώσσα (όχι όπως πριν στη  Λατινική). Στον  πρώτο σχετικό νόμο, στα ελληνικά γραμμένον, έχει προτάξει ο συντάκτης το σκεπτικό της απόφασης του  αυτοκράτορα:  «Ου τη πατρίω γλώττη τον νόμον  συνεγράψαμεν αλλά τη κοινή τε και ελλάδι, ώστε γνώριμον είναι άπασιν  (τοις υπηκόοις)».

Με την προϋπόθεση ότι το κείμενο αυτό θα υπάρχει και στο βιβλίο του μαθητή ως παράθεμα, την ώρα που επιχειρώ ανάλυση του γεγονότος διατυπώνω μερικά ερωτήματα:[4]

·        Ποια είναι, λοιπόν, η πολιτική του Ιουστινιανού για τη γλώσσα των νόμων; (πάμε στο βιβλίο, σελ.  χ).

·        Ποιος θέλει να μεταφράσει τη σχετική παράγραφο;

·        Ποια εννοούσε πάτριο γλώσσα ο Ιουστινιανός;

·        Ποιο ήταν το σκεπτικό της απόφασής του;

·        Ήταν απόφαση συναισθηματική ή ψυχρή πολιτική;

·        Πώς κρίνετε την απόφασή του; Γιατί;

·        Μέσα από το σκεπτικό αυτό διακρίνετε τη δημογραφική εικόνα που έβλεπε ή τη γλώσσα που άκουγε στον καιρό του ο Ιουστινιανός (δηλ. Ποια ήταν η πληθυσμιακή σύνθεση γύρω του);

·        Ποιο ήταν λοιπόν το κίνητρο του Ιουστινιανού και το αντικειμενικό αίτιο που διαμόρφωνε τη σκέψη, γινόταν κίνητρο για την  απόφασή του;

Με ερωτήσεις όπως αυτές ή άλλες αντίστοιχες – ανάλογες για κάθε ιστορικό γεγονός (ή κατάσταση ή εξέλιξη ιστορική) νομίζω ότι κερδίζουμε συμμετοχή, εγρήγορση, καλλιέργεια κριτικής σκέψης, άσκηση γλωσσική για το ακροατήριο. Και πραγματοποιούμε ανάλυση, ερμηνεία,[5] αναζήτηση αιτίων[6] του ιστορικού γίγνεσθαι, αξιολόγηση, αξιοποίηση της πηγής.

          Ευνόητο ότι αυτόν τον τρόπο προσέγγισης, ανάλυσης, ερμηνείας, διαλόγου τον επιχειρώ στην πρώτη Λυκείου (με 16χρονους νέους, που κατά την Ψυχολογία μπορούν να παρακολουθούν συζήτηση, να διαβάζουν κείμενο  με έννοιες αφηρημένες, όσες υπάρχουν μέσα στις ερωτήσεις). Και διευκρινίζω ταυτόχρονα ότι: ούτε όλα τα θέματα προσφέρονται για τόση ανάλυση, ούτε μπορώ για όλα να επινοήσω τέτοιο και τόσο ερωτηματολόγιο, ούτε ο σχολικός χρόνος μου το επιτρέπει. Αλλά νομίζω ότι αυτός ο τρόπος ανάλυσης – διείσδυσης  είναι διδακτικά γλαφυρός και μαθησιακά γόνιμος, ιδιαίτερα αν αποφεύγονται ερωτήσεις που επιδέχονται μονολεκτική  απάντηση, ως κριτικά άγονες.

          Για να δείξω πόσο χρήσιμη είναι η τεχνική των ερωτήσεων ακόμη και για θέματα  φαινομενικά δευτερεύοντα, σημείωσα στο Μνημόνιο  κι ένα θέμα από τη Μυθολογία: το «συναπάντημα»  του Οδυσσέα με τον Πολύφημο στο άντρο του ανθρωποφάγου Πολύφημου. Εκεί είναι εγκλωβισμένος ο Κανένας με τους συντρόφους του. Και ζουν την τραγωδία της ανθρωποφαγίας εις βάρος τους, αλλά απτόητοι. Ο δάσκαλος αφηγείται το μύθο με γλαφυρότητα σε παιδικό ακροατήριο αλλά διακόπτει την αφήγηση για να ρωτήσει: 

-Λοιπόν, τι κάνουν τώρα οι εγκλωβισμένοι σύντροφοι; Σταυρώνουν τα χέρια ή σκέπτονται να βρουν δρόμο σωτηρίας; (με το κρασί  και το μεθύσι και την τύφλωση  του Κύκλωπα και την τελική φυγή);

-Και γιατί ο Οδυσσέας συστήθηκε ως «Κανένας»;

-Και όταν διέφυγαν από τη σπηλιά στο πλοίο τους, γιατί αποκάλυψε την ταυτότητά του (Οδυσσέας, γιος του Λαέρτη);

-Γιατί μίλησε «ερεθιστικά» στον Πολύφημο και προκάλεσε μια επικίνδυνη «βολή» βράχου; Πώς τον χαρακτηρίζετε;

-Και, όταν ο Πολύφημος έριξε εναντίον τους το βράχο και παραλίγο να τους πνίξει, πώς εστόχευσε ο τυφλός, κατά πού έριξε, αφού του είχαν βγάλει το μάτι; Πώς «προσανατολίστηκε» στο σκοτάδι του; (Έριξε κατά κει που ... ). Και πώς προσανατολίστηκε  ο «αόμματος», για να βρει το βραχο-βλήμα;  Με  ποια αίσθηση;  

 

Μπορούμε να θυμηθούμε και να θυμίσουμε ένα δυο ακόμη περιστατικά από την πρόσφατη Ιστορία και να διερευνήσουμε αμεσότερα τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης:

          Η Ελλάδα και η Τουρκία υπόγραψαν στις 30 Ιανουαρίου 1923 Σύμφωνο αμοιβαίας υποχρεωτικής Ανταλλαγής των πληθυσμών , που ένιωθαν ότι ήταν ξένοι κι ανεπιθύμητοι  εκεί που ζούσαν (Έλληνες στην Τουρκία, Τούρκοι στην Ελλάδα).

 Μερικά ερωτήματα:

-         Γιατί έφτασαν στη λύση αυτή; Πώς σκέφτονταν οι υπογράφοντες;

-         Πώς  αισθάνονταν τα θύματα της Ανταλλαγής[7];

-         Πώς αντιμετώπισε η ελληνική κοινωνία την «άφιξη» των προσφύγων;[8]

-         Ποια ήταν τα αποτελέσματα; (οικονομικά; κοινωνικά; δημογραφικά; πολιτικά; ;άλλα);..

-         Ποιοι εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτική Ανταλλαγή; Γιατί; 

 

Αρχές του Απρίλη 1939 ο γείτονάς μας από τα δυτικά αποβιβάστηκε ως ελευθερωτής - εκπολιτιστής στην Αλβανία:

-         Ποια τα κίνητρά του; Ποιες οι διακηρύξεις του;

-         Πώς άπλωσε τα προστατευτικά του νύχια;

-         Τι θυμόμαστε ειδικά σε τούτη την περιοχή από την «ευεργετική» άφιξη του Μουσολίνι στην Αλβανία; (μέσω Φλώρινας διέφυγε ο ως τότε βασιλιάς της γειτονικής χώρας)[9].

-         Πώς αξιοποίησε ο Μουσολίνι την επιτυχία του; (ως ορμητήριο για νέους «θριάμβους»).

-         Πώς αντέδρασαν οι πληθυσμοί της "terrae protectae" (της γης υπό προστασία, της προστατευόμενης χώρας) .

 

Τελευταίο θέμα, πολύ πρόσφατο: Το Κυπριακό (1974-2004).

Το 1974 οι τρεις «προστάτες» (Guarantors= Εγγυητές) «συνεργάστηκαν» αρμονικά (ή ασύνετα ή παραπλανητικά;) για μια τραγωδία ιστορική...

-         Ποια τα κίνητρά τους; Για τα γεωργικά προϊόντα τα Κύπρου;

-         Για τον ορυκτό πλούτο της; Για τις τουριστικές παραλίες της;

-         Για τη γεωστρατηγική θέση της; (σημείο ελέγχου της ευρύτερης περιοχής με άρωμα πετρελαίου;)

-         Τι νόημα είχε η πρόσφατη «φιλανθρωπία» με το Σχέδιο Ανάν και το «ελεύθερο» δημοψήφισμα, που οι σύγχρονοι «Προστάτες» το ήθελαν οπωσδήποτε με «Ναι»;

 

Ερώτημα επιλογικό για όλα τα ιστορικά περιστατικά που θίξαμε: μπορούμε με πεδίο αναφοράς όλα αυτά τα θέματα ή μερικά από αυτά ή και άλλα να κουβεντιάσουμε (με ακροατήριο Λυκείου ... σταδιακά): Ποιοι παράγοντες διαμορφώνουν την ιστορία των Ανθρώπων; Οι οικονομικές ανάγκες; Οι φιλοδοξίες των ηγετών; Η γεωγραφική θέση; Η Αλαζονεία της Δύναμης ή οι αδυναμίες της Αλαζονείας; Η αναζήτηση Ελευθερίας;  Η πολιτική του «διαίρει και βασίλευε» (divide et impera)[10]; Τα στυγνά κριτήρια συμφερόντων;

          Και μήπως μέσα από τέτοια Προσέγγιση -Ανάλυση - Προσπάθεια Ερμηνείας της Ιστορίας συμβάλλουμε καλύτερα στην καλλιέργεια Κριτικής Ικανότητας και Ιστορικής Συνείδησης και Κρίσης[11], ώστε  από την εμπειρία/ σπουδή του χθες να κατανοούμε καλύτερα το σήμερα και  να αποφασίζουμε ανάλογα για το αύριο;[12]

          Ουσιαστικό  συμπλήρωμα , δηλ. ανάλυση αυτού του Μνημονίου είναι το αυθυπόστατο κείμενο που ακολουθεί με τίτλο: Η αξία της ερώτησης στη διδακτική πράξη.


 

[1] Στη Φλώρινα (22-10-2004). Οργανώτρια η Σχολική σύμβουλος Φιλολόγων κ. Παπαδάκη (στα πλαίσια ευρύτερου διήμερου προγράμματος, στις 22-23-10-2004)

[2] Alberto Alberti ,Θέματα Διδακτικής(μετ. Μαριάννας Κονδύλη.,  εκδ. Gutenberg), λήμματα « εξατομικευμένη διδασκαλία», «έρευνα», «μάθηση», Mastery Learning” (με αυτό τον τίτλο έχει εγγραφεί στο μεταφρασμένο βιβλίο).

[3] Κ. Άμαντου, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α΄, σελ. 192 (Νεαρά, §146,1)

[4] Ειδικό άρθρο για την «Αξία της Ερώτησης στη διδακτική πράξη» στο Διαδίκτυο (δικτυακός τόπος www.voros.gr ).

[5] Ερμηνεία: προσπάθεια προσέγγισης στο τι ακριβώς είχε στη σκέψη του, στην ψυχή του αυτός που έδρασε, που έπραξε ό,τι έπραξε. Ο όρος ερμηνεία παράγεται από το όνομα του Ερμή που, κατά τη Μυθολογία, είχε άμεση επαφή με τις ψυχές καθότι ψυχοπομπός.

[6] Νομίζω ότι έχει εφαρμογή παντού ο αποφθεγματικός λόγος του Λεύκιππου «ουδέν χρήμα μάτην γίγνεται αλλά πάντα εκ λόγου τε και υπό ανάγκης». DK, Die Fragmente der Vorsokratiker, 57 B 1).

[7] Του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών , Έξοδος, (δύο  τόμοι). Δυο σύντομα κείμενα από αυτό το βιβλίο έχουν περιληφθεί στο σχολικό βιβλίο Φ. Κ. Βώρου και άλλων : Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές (Γ΄ Λυκείου).

[8] Άλκης Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία (1924-35), (σελ.224-34 και αντίστοιχες σημειώσεις- παραπομπές).

[9] Για γενικές πληροφορίες : S. Pollo και A. Puto, Ιστορία  της Αλβανίας από την Αρχαιότητα ως το β΄ μισό του 20ού αιώνα, μετ. Μπάμπης Ακτσόγλου.

Georg Castellan, Η Ιστορία των Βαλκανίων (μετ. Βασιλικής. Αλιφέρη), ειδικά τα κεφάλαια 14,15,17, όπου λόγος και για την Αλβανία.

[10] Η Ιστορία της Διπλωματίας έχει εγγράψει τέτοιο αξίωμα πολιτικής δράσης (παραπλάνησης) από τους Ρωμαϊκούς Χρόνους ως σήμερα.

[11] Σχετικό άρθρο με τίτλο : «Ιστορική Συνείδηση και Κρίση» δημοσιεύεται στο περιοδικό «Εκπαιδευτικά», τεύχος 73-74)  και στο Διαδίκτυο (www.voros.gr).

[12] Γιατί συνεχώς ερωτηματικά; Ειδικό άρθρο με τον τίτλο Η αξία της Ερώτησης στη διδακτική πράξη, (www.voros.gr ).

 

 

 

Copyright © 2004 F. K. Voros

url: www.voros.gr     e-mail:  vorou@otenet.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr

 

 
Κεντρική /Εισαγωγικό σημείωμα / Επικαιρότητα / Εκπαιδευτική διαδικασία / Παιδαγωγική / Διδακτική Πρακτική /Επιστήμη / Ιστορία / Φιλοσοφία / Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης/ Θέματα Γενικής Παιδείας/ Βιογραφικό / Ψηφιακή Βιβλιοθήκη / Επικοινωνία