Αρχοντικό Αργυριάδη – Μαλιόγκα

 Το Αρχοντικό Αργυριάδη-Μαλιόγκα βρίσκεται στη Χώρα, στην πλατεία Τρία Πηγάδια. Υπάρχει παράδοση πως το σπίτι κτίστηκε το 1759[1], που δεν επαληθεύεται από γραπτές πληροφορίες. Aν και δεν έχει τα χαρακτηριστικά της μακεδονικής αρχιτεκτονικής, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο για το ζωγραφικό του διάκοσμο, ο οποίος έγινε όταν αυτό επισκευάστηκε την περίοδο που κατοικούνταν από το λόγιο Δημήτριο Αργυριάδη, όπως προκύπτει από επιγραφικές μαρτυρίες που φέρουν χρονολογίες 1844 και 1846 και το όνομα του ιδιοκτήτη: Δ. Αργυριάδης.

Ο Δημήτριος Αργυριάδης ήταν γιός του λόγιου δασκάλου Αργύριου Παπαρίζου και ήταν επίσης λόγιος, συγγραφέας και σχολάρχης. Ταξίδεψε, έζησε και εργάστηκε σε πολλές πόλεις των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης. Το 1841 εξέδωσε την πρώτη ελληνόγλωσση εφημερίδα στο Βουκουρέστι με το όνομα «Ζέφυρος του Ίστρου». Επίσης την ίδια χρονιά συνθέτει και διαμορφώνει «Τα εις τον Όμηρον προλεγόμενα του Κοραή» σε αυτοτελές μυθιστόρημα και το 1842 τα εκδίδει με τίτλο ΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟΝ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΟΙΔΙΜΟΥ Α. ΚΟΡΑΗ. Το έργο αυτό αργότερα θα γίνει γνωστό με το όνομα «Παπατρέχας» και θα διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία. Ο Δημήτριος Αργυριάδης είναι από τους πρώτους που μετέφρασε έργα του Σίλλερ και ο πρώτος που δημοσίευσε μελέτη για το Σίλλερ.

Ο Αργυριάδης έγραψε σύγγραμμα με τίτλο: Ιστορία περί Φιλολογίας και προανήγγελλε την έκδοσή του, που δεν ξέρουμε αν ποτέ έγινε  και  γι’ αυτό ο μελετητής Άλκης Αγγέλου τη χαρακτηρίζει λανθάνουσα.

Περίληψη αυτού του συγγράμματος έκανε ο ίδιος ο Δ. Αργυριάδης και τη δημοσίευσε ως επίμετρο στην «Αυρηλιανή Παρθένο» με τίτλο: «Περί Ελληνικής Ποιήσεως Αρχαίας και Νεωτέρας». Το θαυμασμό  για τον Αργυριάδη και τον έπαινό τους εκφράζουν οι δυο μελετητές, Γ. Βαλέτας και Α. Αγγέλου[2].  

Στο Αρχοντικό σώζονται αξιόλογες ζωγραφικές παραστάσεις. Κάποιες από τις παραστάσεις αυτές τις συναντούμε και σε άλλα Αρχοντικά ή σε εκκλησίες της Σιάτιστας, καθώς τα Αρχοντικά και οι εκκλησίες διακοσμούνταν από τους ίδιους ζωγράφους[3] ή χρησιμοποιούσαν τα ίδια πρότυπα, ή ακόμα «αντέγραφαν» θέματα από άλλα Αρχοντικά και εκκλησίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας αντιγραφής αποτελεί η σύνθεση με την Κωνσταντινούπολη, με την οποία διακοσμήθηκε το 1844 ένας τοίχος σε δωμάτιο του επάνω ορόφου του Αρχοντικού Μαλιόγκα και η οποία θεωρείται αντιγραφή με ελάχιστες αλλαγές από ανάλογη που σώζεται στο Αρχοντικό Τζώνου με χρονολογία 1756[4]. Η σύνθεση υπήρχε στο δωμάτιο του επάνω ορόφου, σήμερα όμως σώζονται μόνο σπαράγματά της. Επίσης, στο Αρχοντικό υπάρχουν διακοσμητικά μοτίβα με ανθοδοχεία, λουλούδια και κουρτίνες, παρόμοια με αυτά που υπάρχουν σε τέμπλα εκκλησιών (π.χ Αγίου Νικάνορα). Όμως υπάρχουν και παραστάσεις οι οποίες παρατηρούνται μόνο στο συγκεκριμένο Αρχοντικό. Μια τέτοια παράσταση, η οποία σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση στο δωμάτιο του κάτω ορόφου, είναι η παράσταση που απεικονίζει τη Φρανκφούρτη στον ποταμό Μάιν. Για την παράσταση αυτή της Φρανκφούρτης εντοπίστηκε το χαλκογραφικό πρότυπο από τον Κίτσο Μακρή και είναι χαλκογραφία του Johann Friedrich Probst, ο οποίος έζησε και εργάστηκε στο Augsburg, όπου πέθανε το 1748 σε ηλικία 75 χρονών. Σύμφωνα με το Μίλτο Γαρίδη, ο ζωγράφος της παράστασης του Αρχοντικού Αργυριάδη στηρίζεται στο πρότυπο, αλλά προσθέτει και αφαιρεί κτίρια, αλλάζει την κλίμακα και τη σχέση κλίμακας των οικοδομών και άλλων στοιχείων, προσθέτει σε μικρή κλίμακα μορφές καβαλάρηδων, πεζών και ζώων σε πρώτο επίπεδο, βάρκες με κωπηλάτες, ιστιοφόρα ακόμα και δυσανάλογα μεγάλα ψάρια μέσα στο νερό του ποταμού. Έτσι γεμίζει κάπως το κενό, αλλά προδίδει και την καλλιτεχνική παιδεία του στην άσκηση της τέχνης της βυζαντινής παράδοσης, εφαρμόζοντας -έστω και μερικά -τους κανόνες της αντίστροφης προοπτικής, όπου οι μορφές που βρίσκονται σε πρώτο επίπεδο σχεδιάζονται ακριβώς ασήμαντες, αφήνοντας να προβάλει το κύριο θέμα, η πόλη, στο βάθος. Ασφαλώς ο ζωγράφος θα γνώριζε και τις μοναστηριακές χαλκογραφίες της εποχής του. Ακριβώς σε αυτές τις χαλκογραφίες τα διάφορα δευτερεύοντα μοτίβα τέτοιου τύπου έπαιζαν ρόλο καθαρά διακοσμητικά και ανταποκρινόταν στο αίσθημα φόβου μπροστά στο κενό, χαρακτηριστικό στοιχείο της λαϊκής αφηγηματικής ζωγραφικής. Μέσα σε αυτό το γενικό σχήμα- πλαίσιο η χαλκογραφία του Probst μεταπλάθεται και αλλοιώνεται ακόμα περισσότερο, ο ζωγράφος της Σιάτιστα,ς συνηθισμένος στο πανόραμα των πόλεων που γνώριζε, δεν μπορούσε να συλλάβει όλους τους πύργους της Φρανκφούρτης που είδε στο πρότυπό του με μυτερή στέγη στεφανωμένη με σταυρό. Έτσι στην κορυφή μερικών πύργων αντί για σταυρό τοποθετεί μισοφέγγαρα, για να εξισορροπήσει κάπως την ιδέα που αυτός είχε για μια πόλη και που του ήταν δύσκολο να τη συλλάβει χωρίς μιναρέδες[5].

Ενδιαφέρουσα επίσης είναι μια τοιχογραφία στη μεσιά, όπου απεικονίζονται δύο συμμετρικές μορφές, οι οποίες εκτιμάται ότι έχουν τα χαρακτηριστικά του Ρήγα, και μία μορφή που μοιάζει με το Λόρδο Βύρωνα[6].

Σε πολύ καλή κατάσταση σώζεται στη σάλα του επάνω ορόφου η παράσταση με τον «Αυστριακό Ουσάρο» και τη γαλλική επιγραφή «Le Houssare dAutriche». Δίπλα στην παράσταση αυτή υπάρχει μια άλλη με την υδρόγειο σφαίρα, όπου διακρίνονται οι Ήπειροι και η θέση του ήλιου ανατολικά, ενώ τοποθετείται η υδρόγειος σφαίρα μέσα σε τοπίο, ανάμεσα σε δύο εραλδικούς αντωπούς λέοντες και υπό την προστασία περιστεράς και αυτοκρατορικού στέμματος[7]. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν και άλλες συνθέσεις με εντυπωσιακές λεπτομέρειες που περιλαμβάνουν στοιχεία τοπίου, ζώα, δένδρα και ανθρώπους που εκτελούν διάφορες δραστηριότητες. Μια τέτοια λεπτομέρεια απεικονίζει έναν αρκουδιάρη με την αρκούδα του να χορεύει, συνηθισμένο θέαμα για την εποχή εκείνη.

Μια ακόμα ενδιαφέρουσα παράσταση στον επάνω όροφο με σκηνές από το κυνήγι και την καθημερινότητα παραπέμπει σε ανάλογη παράσταση του Αρχοντικού Μανούση.

Στο δωμάτιο του επάνω ορόφου στη φαρδιά φρίζα (διακοσμητικό διάζωμα, ζωφόρος) πάνω από το ύψος της πόρτας, απεικονίζονται μια σειρά από τοπία απρόσωπα, με δέντρα (συνήθως ιτιές) και κτίρια (σπίτια, εκκλησίες ή μοναστήρια), καθώς και χιουμοριστικές φιγούρες ανθρώπων και ζώων μέσα σε ροκοκό πλαίσια. Ανάμεσα στις φιγούρες αυτές, και πάλι σε ροκοκό πλαίσια, βλέπουμε μικροσκοπικά τοπία ή βάζα με φρούτα και λουλούδια[8]. Στο ίδιο δωμάτιο υπήρχε (εκτός από την παράσταση της Κωνσταντινούπολης που προαναφέρθηκε) και η παράσταση της Μαδρίτης, που και αυτή έγινε με πρότυπο κάποια χαλκογραφία και της οποίας σώζονται μόνο σπαράγματα. Σε ένα διακοσμητικό μοτίβο του δωματίου υπάρχει και η επιγραφική μαρτυρία που μας πληροφορεί για την ανασκευή του Αρχοντικού και έχει ως εξής:

«1844 Μαρτίου 6 έγινεν η έναρξις της ανασκευής,

Απριλίου δε 15   έλαβε τέλος

Εν Σιατίστη Δ.Α»

Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα ηρωελεγείο στο τζάκι του Αρχοντικού, το οποίο δεν σώζεται πλέον, πρόλαβε όμως και το αντέγραψε ο Νικόλαος Μουτσόπουλος πριν το 1964[9].

 

Πρόκειται, σύμφωνα με το φιλόλογο Θωμά Γαβριηλίδη, για ένα επίγραμμα, ποίημα, γραμμένο σε μέτρο ηρωικό και ελεγειακό (λυρικό) από την άποψη του μέτρου τέλειο, σε δακτυλικό εξάμετρο και πεντάμετρο, που σε ελεύθερη μετάφραση έχει ως εξής: 

Οι σπιτικοί.    Ηρωελεγείο

Αν βέβαια κάποιος καταθέσει μικρά πάνω σε κάτι μικρό

Και αυτό το (μικρό) θα γίνει μεγάλο, εύχομαι να είναι κάπως έτσι.

Ζω αυτάρκης μαζί με τις κυρίες μου αν και είναι δύο

Μέρα με τη μέρα περνώντας χωρίς προβλήματα

                                     Δ.Αργυριάδης

                                1846 Δεκεμβρίου 16

(Μετάφραση: Θωμάς Γαβριηλίδης, φιλόλογος) 

Η εξωτερική διακόσμηση του σπιτιού έγινε το 1844 σύμφωνα με επιγραφές που υπάρχουν στο βόρειο και δυτικό εξωτερικό τοίχο. Εδώ, μεταξύ διακοσμητικών μοτίβων, απεικονίζονται σε ωοειδή πλαίσια κτήρια, που στην κορυφή της στέγης τους φέρουν σταυρό.

Το Αρχοντικό Αργυριάδη αποκτήθηκε αργότερα από την οικογένεια Μαλιόγκα. Το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε διατηρητέο το αρχοντικό του Νικολάου και της Δέσπως Μαλιόγκα και με την ΥΑ 16305/9-9-1965 - ΦΕΚ 618/Β/17-9-1965 «ως διατηρούν λίαν αξιολόγους ζωγραφικάς διακοσμήσεις» και με την απόφαση Φ.500/38028/14-6-79 το απαλλοτρίωσε.



[1]Νικόλαος Μουτσόπουλος, Τα Αρχοντικά της Σιάτιστας, [χ.τ.]. Τυπογρ. Παπαγεωργίου [χ.χ.], σελ.64.

[2]Πληροφορίες για την οικογένεια Αργυριάδη υπάρχουν στις εργασίες http://www.siatistanews.gr/3obiblio/01_Argyriades.pdf

http://www.siatistanews.gr/Argyriadis_Nikolaos/eisigisi.html

[3]Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τους ζωγράφους που διακόσμησαν τα Αρχοντικά της Σιάτιστας. Ωστόσο γνωρίζουμε πως ο Ευθύμιος εκ Παλαιών Πατρών διακόσμησε το ΠΑΝΘΕΟΝ του Αρχοντικού Χατζημιχαήλ, αλλά και το ναό του Αγίου Δημητρίου που κάηκε το 1910 καθώς και το ναό των Ταξιαρχών. Επίσης, ένας νεότερος ζωγράφος, ο σιατιστινός Χριστόδουλος Ζωγράφος διακόσμησε πολλά σπίτια και επιζωγράφισε σχεδόν σε όλες τις εκκλησίες της Σιάτιστας.

[4]Γαρίδης Μίλτος, Διακοσμητική – Ζωγραφική, Βαλκάνια- Μικρασία, 18ος-19ος αιώνας, σελ. 41, 56.

[5]Γαρίδης Μίλτος, Καινούργια χαλκογραφικά πρότυπα για την κοσμική ζωγραφική το 18ο και 19ο αιώνα, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, τόμος 22ος, 1982, σελ.4-5.

[6]Ν. Κ. Μουτσόπουλος, Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της Μακεδονίας, 15ος -19ος αιώνες, σελ.78.

[7]Γαρίδης Μίλτος, Διακοσμητική – Ζωγραφική, Βαλκάνια- Μικρασία, 18ος-19ος αιώνας, σελ.56.

[8]Γαρίδης Μίλτος, Διακοσμητική – Ζωγραφική, Βαλκάνια- Μικρασία, 18ος-19ος αιώνας, σελ.55.

[9]Νικόλαος Μουτσόπουλος, Τα Αρχοντικά της Σιάτιστας, [χ.τ.]. Τυπογρ. Παπαγεωργίου [χ.χ.], σελ.65.

 

ΠΗΓΗ

Καλλιόπης Μπόντα-Ντουμανάκη, Από την Πολιτιστική Κληρονομιά της Σιάτιστας: ΙΙ. Εκκλησίες-Αρχοντικά-Δημόσια κτήρια.