|
Ηράκλειτος, ο σκοτεινός φιλόσοφος της Εφέσου (περίπου
540-480 π.Χ.)
Η αποσπασματικότητα των σωζόμενων κειμένων του και η
πυκνότητα / επιγραμματικότητα του λόγου του δικαιολογούν ίσως το
χαρακτηρισμό του «σκοτεινού». Όμως τα πιο πολλά αποσπάσματα
είναι θαυμαστά ως σύνοψη πειστικών αληθειών, που μας εντυπωσιάζουν
και μας διδάσκουν και σήμερα.
Παραθέτουμε 3 δείγματα του στοχασμού του:
DK* 22
B 45: Ψυχής πείρατα ιών ουκ αν εξεύροιο
πάσαν επιπορευόμενος οδόν· ούτω βαθύν λόγον έχει. (= Τα μύχια
της ανθρώπινης ψυχής δεν είναι δυνατό να βρεις, έστω κι αν πορευτείς
κάθε οδό ερευνητική. Τόσο ανεξιχνίαστα είναι τα βάθη της ψυχής).
DK 22
B 91: «Δις
εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης. (= Όλα μεταβάλλονται,
τίποτε δε μένει ακίνητο. Δυο φορές δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο
ποτάμι, γιατί, ωσότου να κινήσεις τα πόδια σου για αν βγεις από το
ποτάμι και να ξαναμπείς σ' αυτό, έχει αλλάξει το ποτάμι, αφού
διαρκώς κυλάει το νερό).
DK 22
B 30 Κόσμον τόνδε ούτε θεών τις εποίησεν ούτε ανθρώπων, αλλ' ην αεί και
έστι και έσται πυρ αείζωον». (= Τούτο τον κόσμο όπου ζούμε δεν
τον δημιούργησε κανένας θεός ούτε άνθρωπος, αλλά ο κόσμος αυτός
υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει, φωτιά άσβεστη που ζει παντοτινά).
Σχόλιο:
Υποστηρίζουν οι ειδικοί ότι αυτή η αντίληψη του Ηράκλειτου για την
αέναη ροϊκότητα των πάντων αποτελεί την αρχή της διαλεκτικής
σκέψης, η οποία στηρίζεται στις ακόλουθες προτάσεις:
α΄. Υπάρχει μία πραγματικότητα έξω και ανεξάρτητα από τη
συνείδησή μας.
β΄. Η πραγματικότητα αυτή (φυσική, κοινωνική) βρίσκεται σε αέναη
ροή λόγω εσωτερικών αντιθέσεων (άρα δε χρειάζεται καμιά
μεταφυσική εξήγηση της κίνησης).
γ΄. Υπάρχουν μέσα σε τούτο τον κόσμο νόμοι που διέπουν την
αέναη (αιώνια) μεταβολή (νομοτέλεια).
δ΄. Η γνώση μας για την πραγματικότητα είναι γνώση των νόμων
της μεταβολής.
ε΄. Στην έννοια της πραγματικότητας που μεταβάλλεται υπάγεται και η
συνείδηση του ανθρώπου.
--------------------------
* Τα δυο γράμματα (D K) είναι τα
αρχικά των δυο ερευνητών Diels-
Kranz, οι οποίοι έκαναν την πρώτη
συστηματική καταγραφή των σωζόμενων αποσπασμάτων των Προσωκρατικών
στο έργο τους: Die Fragmente der Vorsokratiker. |