Ιερός Ναός προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου

Ο Ναός προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται στην έξοδο της πόλης πάνω στο δρόμο που οδηγεί από τη Σιάτιστα στη Γαλατινή. Πότε ακριβώς κτίστηκε δεν γνωρίζουμε. Στον κώδικα Ζωσιμά σε έγγραφή  της 17ης Απριλίου του 1719, υπάρχει αφιέρωση σε εκκλησίες της Σιάτιστας, μεταξύ των οποίων είναι και ο Άγιος Αθανάσιος. Σύμφωνα με τον Φίλιππο Ζυγούρη (1865-1951) στη θέση που υπήρχε ο παλιός ναός κτίστηκε ο νεότερος ναός του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος υπήρχε στην εποχή του. Αυτός ο νεότερος ναός πρέπει να κτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, όπως πληροφορούμαστε από την «Αυτοσχέδια διατριβή περί Σιατίστης» με ημερομηνία 17 Μαρτίου 1855, την οποία δημοσίευσε ο Αθανάσιος Αργυριάδης στην εφημερίδα ΑΜΑΛΘΕΙΑ της Σμύρνης. Για το ναό αυτό ο ιερέας Νικόλαος Δάρδας μας δίνει την πληροφορία ότι ήταν ευρύτατος, μεγάλων διαστάσεων και τρισυπόστατος, προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου, Αγίων Αναργύρων και Αγίου Αντωνίου, ενώ οι Δεσποτικές εικόνες και κάποιες φορητές μαρτυρούν την αρχοντιά ενός πλούσιου παρελθόντος. Στους Αγίους Αναργύρους οι Σιατιστινοί αναζητούσαν παρηγοριά και θεραπεία για τις βαριές ασθένειές τους και γι’ αυτό, όταν είχαν κάποιον άρρωστο, έπαιρναν την εικόνα των Αγίων Αναργύρων στα σπίτια τους και την κρατούσαν για μια βραδιά. Το 1963 ο ναός κατεδαφίστηκε και «ανηγέρθη εκ βάθρων», όπως γράφει η εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που υπάρχει στον ναό. Στις μαρμάρινες πλάκες οι οποίες είναι εντοιχισμένες στην πρόσοψη του ναού αναγράφονται τα ονόματα των αποδήμων στην Αμερική Σιατιστέων Νικ.Λ.Τέρτη, Μαίρης Τέρτη, Παναγιώτου Νικολάου Καφάση καθώς και του κατοίκου Σιάτιστας, Μάρκου Τζιουρά, με δαπάνη των οποίων έγιναν οι περισσότερες εργασίες στον ναό. Πληροφορίες τόσο από γραπτές όσο και από προφορικές μαρτυρίες έχουμε και για το προαύλιο του ναού, στο οποίο τον προηγούμενο αιώνα υπήρχαν πυκνά και γέρικα δένδρα και κελιά, όπου έμεναν μοναχές. Σύμφωνα με δημοσίευμα της ευεργέτιδας της πόλης μας Ελένης Γκαγκαράτσα στην εφημερίδα ΜΑΡΚΙΔΑΙ, φύλλο 6, 1 Μαΐου 1960, η τελευταία καλόγρια σε κελί του Αγίου Αθανασίου ήταν η Αλεξάνδρα Γκαντάγια, την οποία, στη νεότητά της στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, άρπαξαν Τούρκοι ληστές από το σπίτι της και, για να την ελευθερώσουν, ζητούσαν λύτρα. Η Αλεξάνδρα έζησε στιγμές αγωνίας στα χέρι των απαγωγέων, αλλά μια σειρά από γεγονότα και συμπτώσεις που διαδραματίστηκαν στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου είχαν ως αποτέλεσμα να ελευθερωθεί. Την απελευθέρωσή της απέδωσε στη βοήθεια του Αγίου, στον οποίον και αφιερώθηκε και μετά το θάνατο των γονέων της εγκαταστάθηκε στα κελιά του ναού. Πολλοί από τους Σιατιστινούς έχουν προσωπικά βιώματα ή θυμούνται αφηγήσεις γεροντότερων για γεγονότα που συνέβησαν στο ναό αυτό. Ένα από αυτά ανέφεραν και περιέγραφαν πολύ συχνά η Καλίνω Μπόντα και οι αδελφές της Ξάνθω Τσίτσαρη και Θόλω Καμπούρη και έχει ως εξής: Η Ξάνθω παρέλυσε, την έβαλαν στη ντιζγκερά1 και την πήγαν στον Άγιο Αθανάσιο, καθώς ήταν συνήθεια τότε τους ασθενείς να τους πηγαίνουν στην εκκλησία αυτή, όπου τιμούνταν και οι Άγιοι Ανάργυροι. Η μάνα της Ξάνθως και οι αδελφές της - σύμφωνα με έθιμα της πόλης-ζύμωναν πρόσφορα στα κελιά της εκκλησίας, για να τα  ψήσουν σε γάστρες που θα τοποθετούσαν στην αυλή. Ενώ η μάνα της Ξάνθως και οι αδελφές της έψηναν τα πρόσφορα, έκπληκτες βλέπουν την Ξάνθω, την οποία είχαν αφήσει ξαπλωμένη στην ντιζγκερά μέσα στην εκκλησία, να είναι έξω από την εκκλησία και να περπατάει κατευθυνόμενη προς αυτές. Στην ερώτηση που της έκαναν, ποιος την σήκωσε και την έβγαλε στο προαύλιο, τις οδήγησε στο εσωτερικό του ναού και τις έδειξε την εικόνα των Αγίων Αναργύρων. Η Ξάνθω γύρισε στο σπίτι της με τα πόδια ενώ την είχαν πάει στη ντιζγερά και έκτοτε για να τιμήσει τους Άγιους Ανάργυρους την ημέρα της γιορτής τους δεν δούλεψε ποτέ.
Αν και τα λίγα κειμήλια που σώζονται στον ναό δείχνουν ένα πλούσιο παρελθόν η σημερινή εικόνα του ναού δείχνει έναν ναό που χρειάζεται φροντίδα και περιποίηση.

--------------------------
1 Ντιζκιρά (η) = ξύλινο φορείο για τη μεταφορά οικοδομικών υλικών, Χατσιούλης Μιχαήλ, Σιατιστινή Ντοπιολαλιά: τα Σιατσνά: γλωσσάριο, παροιμιες, ιστορίες και άλλα. Έκδοση της Μανούσειας Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σιάτιστας. Σιάτιστα 2004.

ΠΗΓΕΣ

Εφημερίδα ΑΜΑΛΘΕΙΑ της Σμύρνης, φ. της 30ης Απριλίου 1855.  

Εφημερίδα  ΜΑΡΚΙΔΑΙ, φ. 6, 1ης Μαΐου 1960.

Δάρδας Νικόλαος Οικον.,  ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ, Αθήνα 1964.

Ζυγούρης Φίλιππος, Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής, Σιάτιστα 2010.

Οικογενειακό αρχείο Αλέκου Τέρτη.

Αφήγηση κ.Αναστασίας Μπόντα.



(Απόσπασμα από εκτενέστερη εργασία της κ. Καλλιόπης Μπόντα-Ντουμανάκη)