Αρχοντικό Πούλικως

 Πολύ κοντά στην πλατεία της Γεράνειας, σε μια γειτονιά με πολλά Αρχοντικά βρίσκεται το Αρχοντικό της Πούλικως. Κοντά στην είσοδο, σε ένα αγκωνάρι, έχει σκαλιστεί η παρακάτω επιγραφή [1] :

 η οποία παραπέμπει στο όνομα Θεόδωρος Εμμανουήλ. Σύμφωνα με τον Φ. Ζυγούρη, άλλοτε στον αυλόγυρο του ναού της Αγίας Παρασκευής υπήρχε πλάκα, η οποία έγραφε ότι εκεί το 1775 υπήρχε τάφος ο οποίος ανήκε στον Θεόδωρο, που στη ζωή ήταν παιδί του Εμμανουήλ, ξεχωριστός στον πλούτο. Ακόμα μια γραπτή μαρτυρία για τον Θεόδωρο Εμμανουήλ μας δίνει η διαθήκη μιας Σιατιστινής, η οποία συντάχθηκε το 1770 και υπάρχει στη μονή Ζάβορδας και στην οποία ο Θεόδωρος Εμμανουήλ υπογράφει ως επίτροπος του χοτζετίου[2]. Ωστόσο το Αρχοντικό είναι γνωστό με το όνομα μιας γυναίκας, της Ελένης Πουλκίδου (Πούλικως), κόρης του Λάζαρου Πουλκίδη, η οποία το κατοίκησε πολύ αργότερα και το κληρονόμησε το 1910 από τη μητέρα της[3]. Το Αρχοντικό έχει τα τυπολογικά χαρακτηριστικά των Αρχοντικών της Σιάτιστας καθώς και τα βιοκλιματικά τους στοιχεία.  

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακόσμηση του Αρχοντικού. Πόρτες, μεσάντρες[4], ντουλάπια, ταβάνια και ξύλινα φαρσώματα (ξύλινες επενδύσεις) είναι όλα διακοσμημένα και η συντήρηση που πραγματοποιείται αναμένεται να αναδείξει τον πλούτο των διακοσμητικών θεμάτων. Στον επάνω όροφο πολλές από τις παραστάσεις είναι ανάγλυφες, ενώ ξεχωρίζει στον μπας οντά η παράσταση της Κωνσταντινούπολης, ανάμεσα σε νεκρή φύση και λουλούδια. Πρόκειται για μια σύνθεση όπου ο ζωγράφος στη θέση της κυρίως πόλης, της Κωνσταντινούπολης με την Αγία Σοφία, αντιγράφει το κεντρικό τμήμα μιας χαλκογραφίας με θέμα τη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους[5], (ανάλογη χαλκογραφία του 1744 σώζεται στο ναό της Αγίας Παρασκευής). Οι λεπτομέρειες της συγκεκριμένης σύνθεσης είναι εντυπωσιακές και τις περιγράφει ως εξής ο Μίλτος Γαρίδης[6]: Πάνω από την Πόλη (το Βατοπέδι εδώ), δεξιά και αριστερά δυο κόκκινοι φτερωτοί δράκοντες, με ξεγυμνωμένα αρπακτικά τα νύχια των ποδιών τους, ρίχνουν τη σκιά τους πάνω από την Πόλη, που όμως προστατεύεται από ένα Σεραφείμ που πετάει ακριβώς πάνω από τον κεντρικό στον άξονα της σύνθεσης αμυντικό πύργο του μοναστηριού. Από τα παράθυρα του πύργου ξεπροβάλλουν κανόνια που ξερνούν κόκκινες φωτιές. Δηλαδή η Πόλη εξουσιάζεται από τους δράκοντες, σύμβολο του κακού, προστατεύεται όμως από το Σεραφείμ και τις ουράνιες δυνάμεις. Και ένα άλλο στοιχείο έρχεται να τονίσει το εθνικοϊδεολογικό – κρυμμένο όμως – περιεχόμενο της σύνθεσης. Ένας παπάς ή καλόγερος έχει προστεθεί στην άκρη δεξιά της σύνθεσης πάνω από τις στέγες του μοναστηριού. Βαστά σταυρό στο χέρι, σύμβολο νίκης. Το νόημα γίνεται έτσι φανερό, η σύνθεση πλουτίζεται με ιδιαίτερο ιδεολογικό περιεχόμενο-πρωτοβουλία του καλλιτέχνη ή παραγγελία του πελάτη του- δεμένο με τις προσδοκίες και ελπίδες για εθνική αποκατάσταση και για λύτρωση του συμβόλου του Ελληνισμού  της Πόλης και της Αγιά Σοφιάς. Κοντά στην παράσταση αυτή υπάρχει μια επίσης ενδιαφέρουσα παράσταση με στοιχεία αρχιτεκτονικού τοπίου, όπου απεικονίζεται ένα ρολόι-καμπαναριό. Στο «καλό» χειμωνιάτικο δωμάτιο του ορόφου αυτού σώζεται το εξαιρετικής τέχνης τζάκι με κόγχες, ανάγλυφα ανθοδοχεία και φρουτιέρες, στεφάνια και γιρλάντες, ενώ εξαιρετικό είναι και το τζάκι ενός άλλου δωματίου που φέρει διακόσμηση με ζωγραφιστά γυαλάκια. Επίσης στον όροφο αυτό σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση φεγγίτες με πολύπλοκα σχέδια. Εντυπωσιακή είναι και η διακόσμηση του εξωτερικού του σπιτιού στην πρόσοψη του οποίου είναι ζωγραφισμένα καράβια, αγαπημένο θέμα των Σιατιστινών, και ρόδακες. Το Αρχοντικό είχε πολλές βοηθητικές εγκαταστάσεις. Άλλα οικήματα, μαγειριά και δυο φούρνους. Από όλα αυτά σήμερα σώζεται μόνο ένα πέτρινο οίκημα, ιδιοκτησία σήμερα του ζεύγους Χρήστου Τσιότσιου-Τατιάνας Ντέρου και στεγάζει εκεί τη λαογραφική συλλογή του. Το Αρχοντικό το 1921 με αγοροπωλησία από την Ελένη Πουλκίδου, χήρα πλέον Μιχαήλ Καραμπέρη, πέρασε στην κόρη της Βασιλική και το σύζυγό της Αναστάσιο Πουγγία, ενώ με το Π.Δ. 9-12-1924 (ΦΕΚ 312/Α/16-12-1924) και το Β.Δ. 15-10-1937 (ΦΕΚ 428/Α/23-10-1937) κηρύχτηκε διατηρητέο λόγω της ιδιαζούσης αρχιτεκτονικής μορφής του. Το 1959 πέθανε η Βασιλική και το κληρονόμησαν τα παιδιά της Μαλαματή και Μιχαήλ, από τους οποίους απαλλοτριώθηκε αναγκαστικά το 1966 από το Υπουργείο Οικονομικών και Προεδρίας της Κυβέρνησης, λόγω δημόσιας ωφέλειας.

Τότε γκρεμίστηκαν οι εγκαταστάσεις οι οποίες υπήρχαν ανατολικά του Αρχοντικού, επισκευάστηκαν οι αυλόγυροι, έγιναν μικροεργασίες συντήρησης και, κατά διαστήματα, όταν υπήρχαν φύλακες, ήταν επισκέψιμο.

Αυτή την περίοδο, το 2014, στο Αρχοντικό γίνονται εργασίες συντήρησης μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ 2007-2013.


[1]Φωτογραφία Καλλιόπης Μπόντα-Ντουμανάκη.

[2]Επισκόπου Σέργιου Σιγάλα, Μητροπολίτου Γρεβενών, Ιερά Μονή Οσίου Νικάνορος και το κειμηλιοφυλάκιον αυτής, Γρεβενά 1991, σελ.68.

[3]Στη διαπίστωση αυτή οδηγηθήκαμε μετά από έρευνα στο υποθηκοφυλακείο Σιάτιστας.

[4]μεσάντρα, η = ξύλινη ντουλάπα όπου τοποθετούνταν τα στρωσίδια και ειδικά στρώματα, τα οποία χρησιμοποιούνταν για τον ύπνο. 

[5]Μίλτος Γαρίδης, Καινούργια χαλκογραφικά πρότυπα για την κοσμική ζωγραφική του 18ου και του 19ου αιώναπεριοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, τόμος 22ος, Θεσσαλονίκη 1982, σελ.10.

[6]ό.π., σελ.12.

 

ΠΗΓΗ

Καλλιόπης Μπόντα-Ντουμανάκη, Από την Πολιτιστική Κληρονομιά της Σιάτιστας: ΙΙ. Εκκλησίες-Αρχοντικά-Δημόσια κτήρια.