siatistanews

Η Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο (1922-1940)

2η συνέχεια

γ΄. Τα Μεγάλα Προβλήματα της Ελληνικής Κοινωνίας κατά την περίοδο αυτή του Μεσοπολέμου: Προσφυγικό, Εργατικό, Κοινωνικό-Πολιτικό (1922-1936 και 1936-40).

Ανάγκη να θυμηθούμε από τα προηγούμενα κεφάλαια ότι:

Η προσφυγιά είχε αρχίσει από την εποχή των Βαλκανοτουρκικών Πολέμων (1912-13), συνεχιζόταν κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Πολέμου (1914-18), όταν η Ελλάδα και η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετείχαν στον πόλεμο με συνεργασία προς τους δυο αντίπαλους συνασπισμούς. Κορυφώθηκε η τραγωδία της Προσφυγιάς μετά τη Μικρασιατική περιπέτεια - καταστροφή (1919-22) και έγινε θέμα διεθνούς σύμβασης (30-1-1923) στα πλαίσια των συζητήσεων που γίνονταν για τη συνθήκη της Λοζάνης (1922-23), που υπογράφτηκε τελικά τις 24 Ιουλίου 1923.

Το εργατικό κίνημα απόκτησε οργανωτική μορφή πανελλήνια το φθινόπωρο του 1918, όταν ιδρύθηκαν: η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας (Γ.Σ.Ε.Ε.) και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ), το οποίο σε επόμενο συνέδριό του μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (Κ.Κ.Ε.)

Στην Ελλαδική κοινωνία, που είχε κοινωνικά προβλήματα πριν από τους πολέμους και είχε βιώσει 12 χρόνια πολεμικού συναγερμού (1912-23) και 7 χρόνια έντονου πολιτικού Διχασμού (1915-22), προστέθηκε ως κοινωνική τραγωδία η προσφυγιά, περίπου 1.300.000 άνθρωποι , που ξεριζώθηκαν από τις προαιώνιες εστίες τους[1] , που εκδιώχτηκαν από εκεί, που αναζητούσαν στέγη για ασφάλεια και εργασία στον ελλαδικό χώρο, που έφερναν το δικό τους πολιτισμό και στα πλαίσια της προσφυγικής τραγωδίας έκαναν κοινωνική - πολιτική επιλογή ανάμεσα στα πιο μαχητικά κι ελπιδοφόρα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής, ύστερα από μια περίοδο κοινωνικής απομόνωσης και αποστροφής της ελλαδικής κοινωνίας για τους πρόσφυγες.

Με την άφιξη των προσφύγων ή ελλαδική κοινωνία αντιμετώπιζε το πολύ δύσκολο πρόβλημα της συντήρησης, εγκατάστασης, απασχόλησης και ταυτόχρονα με την παρουσία τους έλυνε ένα πρόβλημα δημογραφικής ομογενοποίησης, ειδικά στις βόρειες επαρχίες, στις οποίες κατέφυγαν ή προωθήθηκαν περίπου 400.000 πρόσφυγες.

Ενώ παράλληλα αναχώρησαν, με τις διαδικασίες Ανταλλαγής, εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκοι[2] και περίπου 60.000 χιλιάδες Βούλγαροι (με ανάλογη συμφωνία Ανταλλαγής)[3]. Μέσα σε λίγα χρόνια το ποσοστό ελληνικού πληθυσμού στη Μακεδονία (μέσα στα σύνορα του 1913) από 42% ανήλθε σε 88%. Δυο μειονότητες μικρές και σε περιορισμένες ζώνες απέμεναν ειρηνικά στον ελλαδικό χώρο: οι Σλαβομακεδόνες στη Δυτική Μακεδονία[4], στις παραμεθόριες περιοχές, και οι Τσάμηδες στη Θεσπρωτία[5].

Επιπλέον, οι πρόσφυγες συσσωρεύτηκαν ασφυκτικά γύρω από την αστική ελληνική κοινωνία της Αθήνας (και του Πειραιά) και της Θεσσαλονίκης, όπου πρόσφεραν φτηνά εργατικά χέρια και δημιούργησαν κέντρα ιδεολογικοπολιτικών ζυμώσεων έντονων για εκείνη την εποχή, όταν η διεθνής ιδεολογική κίνηση του Σοσιαλισμού μπορούσε να απλώνει τα φτερά της ελπίδας στους εργαζόμενους όλου του κόσμου[6]. Και έφερναν οι πρόσφυγες στην ελλαδική κοινωνία όχι μόνο πληθυσμιακή ενίσχυση και φτηνά εργατικά χέρια, αλλά και πλουσιότερη εμπειρία από αυτή που είχαν οι γηγενείς Ελλαδίτες στους διάφορους τομείς της τότε Οικονομίας: γεωργικές καλλιέργειες, εμπόριο, βιοτεχνία, βιομηχανική επιχείρηση- επιχειρηματικότητα.

Πάντως, με αυτά τα δεδομένα (της δυστυχίας, της εμπειρίας, της προσφοράς, της ιδεολογικής αναζήτησης και της ελπίδας) οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν από τη ελλαδική κοινωνία με αισθήματα συμπάθειας, δυσπιστίας, απαξίωσης, αποστροφής έως και εχθρότητας. Οι ειδικοί μελετητές έχουν καταγράψει συγκεκριμένα δείγματα αρνητικής στάσης της ελλαδικής κοινωνίας έναντι των προσφύγων αδελφών[7]. Ο ΄Αλκης Ρήγος μεταφέρει ομολογία του Παν. Κανελλόπουλου ότι... για τους πρόσφυγες «δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια. Το θυμούμαι και ανατριχιάζω»[8]. Και συνεχίζει ο ίδιος: «Οι άνθρωποι που μόλις είχαν διασωθεί από την τουρκική σφαγή αποκαλούνταν «τουρκόσποροι» και «γιαουρτοβαφτισμένοι»....» Ο εγκυρότερος αρθρογράφος του αντιβενιζελισμού, ο εκδότης της «Καθημερινής» Γ. Βλάχος, σε άρθρο του στις παραμονές των εκλογών του 1928 κάνει λόγο για «προσφυγική αγέλη» [9].

Τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων είχε πολιτικά αντιπαθήσει τους Κωνσταντινικούς (και μαζί το Λαϊκό Κόμμα του Δ. Γούναρη), που τους θεωρούσαν υπαίτιους της μικρασιατικής καταστροφής και της προσφυγιάς. Και ως το 1930 είχαν την ελπίδα επιστροφής στις αλησμόνητες -όχι ακόμα χαμένες- Πατρίδες ή προσδοκούσαν κάποια αποζημίωση, στα πλαίσια της αναμενόμενης «ανταλλαγής περιουσιών». Αλλά το «Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας και συνεργασίας», που προώθησε ο Βενιζέλος το 1930,[10] τερμάτισε ειρηνικά και οριστικά τέτοιες προσδοκίες.

Μέσα στις νέες συνθήκες που αντιμετώπιζαν γενικά οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου και οι πρόσφυγες, ειδικά προς το τέλος της δεκαετίας του 1920, αφού είχαν γνωρίσει και δυο δικτατορίες (Πάγκαλου και Κονδύλη, 1925-26) και μια Οικουμενική Κυβέρνηση (από 4 Δεκ. 1926 ως τα τέλη Ιουνιου 1928)[11], έδωσαν μια άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία στο Βενιζέλο (εκλογές της 11 Αυγ. 1928) για μια τετραετία (1028-32), την οποία οπαδοί και αντίπαλοι επαινούν για διάφορα επιτεύγματα και επικρίνουν για ευδιάκριτα ατοπήματα, κατά την εκτίμηση τους .

Για να κατανοήσουμε το κυβερνητικό έργο της τετραετίας εκείνης, είναι σκόπιμο να θυμόμαστε και μια ειδική πτυχή της ιδεολογικής - πολιτικής ατμόσφαιρας της περιόδου εκείνης στο διεθνή και στον ελλαδικό ορίζοντα:

Ο κεφαλαιοκρατικός κόσμος της Δύσης (Κεντροδυτικής Ευρώπης και Αποικιών κα Αμερικής) αντιμετώπιζε Οικονομική Κρίση (κυρίως κατά την τετραετία 1929-33). Σε διάφορες χώρες ακούγονταν φασιστικά κηρύγματα ( στην Ιταλία είχε επικρατήσει ο Φασισμός το 1922) ή κυοφορούνταν ανάλογα ως αντίλογος στο Σοσιαλισμό[12], που είχε επικρατήσει στη Σοβιετική Ένωση και προβαλλόταν τότε ως ιδεολογική ελπίδα της ανθρωπότητας, άρα απειλή για την αστική κοινωνία, τέλη της δεκαετίας του 1920 - αρχές της δεκαετίας του 1930.

Στον Ελλαδικό χώρο:

-         Το Κ.Κ.Ε. είχε διαμορφώσει οργανωτικό πυρήνα σε όλη τη χώρα και είχε ενταχθεί στην Κομμουνιστική Διεθνή και είχε κάνει μία κοινοβουλευτική παρουσία με τις εκλογές του 1926.

-         Η ιδεολογία του Σοσιαλισμού συγκινούσε κορυφαίους εκπροσώπους της πνευματικής και ειδικότερα της εκπαιδευτικής κοινότητας (ενδεικτικά θυμίζουμε τον Κ. Βάρναλη, τον Δημ. Γληνό)[13] και έχουν ήδη αρχίσει διώξεις αριστερών για τα πολιτικά φρονήματά τους.[14]

-         Το εργατικό κίνημα ολοένα πιο σταθερά πλησίαζε ιδεολογικά το Σοσιαλισμό[15].

-         Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα το Κόμμα των Φιλελευθέρων λησμονούσε κάτι από το φιλελευθερισμό του και υποσχόταν προεκλογικά κιόλας[16] την υποστήριξή του στην αστική τάξη, που ένιωθε να απειλείται από τον Κομμουνισμό και το μαχητικό εργατικό   κίνημα της εποχής[17]

[1] Θυμίζουμε ότι ο Ελληνισμός της Μικρασίας είχε εγκατασταθεί από την εποχή των αρχαίων αποικιών (κυρίως στα παράλια), είχε επεκταθεί (στο εσωτερικό) κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και είχε διατηρηθεί με έντονη συμμετοχή στην οικονομική και κοινωνικο- πολιτική ζωή τον καιρό της Τουρκοκρατίας ως τις αρχές του 20ού αι.

[2] Φ. Κ. Βώρου, Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (στο βιβλίο Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές, έκδοση ΕΟΔΒ για την Γ΄τάξη Λυκείου, 1984 έως 2000) ειδικά το Ε΄ κεφάλαιο: «Συνθήκη της Λωζάννης», 1923, και Στ΄ κεφάλαιο: «Ύστερα από την καταστροφή» 1923-1930, σελ. 377-41.

[3] Γ. Ι. Μίντση, Ιστορία του Μακεδονικού Ζητήματος. Εκδ. «Πελεκάνος», Θεσσαλονίκη 1990. Κων/νου Βακαλόπουλου, Το Μακεδονικό Ζήτημα,

Φ.Κ.Βώρου, Το Μακεδονικό Ζήτημα των Γειτόνων μας, περιοδ. «Εκπαιδευτικά», τ.20.

[4] Βλέπε σημ 2. Επίσης Ιωάννης Κ. Χολέβας, Οι Έλληνες Σλαβόφωνοι της Μακεδονίας, εκδ. «Ρήσος», Αθήνα 1991, ειδικά τα στατιστικά στοιχεία πληθυσμιακής σύνθεσης στις σελ. 164-167.

[5] Α.Κ. Παπαδόπουλος, ΄Απειρος Χώρα (Ήπειρος), εκδ. «Νέα Σύνορα», 1992. Επίσης S.Puto- A. Pollo, Ιστορία της Αλβανίας, σελ. 207-209. Και Φ. Κ. Βώρου, «Οι Τσάμηδες», περιοδ. Εκπαιδευτικά» τ. 27-28 (1992), σελ. 81-87.

[6] Κωστής Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης: Διαμόρφωση της Εθνικής και Κοινωνικής Συνείδησης στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1979, ειδικά το κεφάλαιο 16, που αναφέρεται στο «Μεσοπόλεμο», σελ. 408-494. Επίσης, Χρονικό Αγώνων κα Θυσιών του ΚΚΕ, τ.1 (1918-45), έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ.

[7] ΄Αλκης Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία 1924-35: Κοινωνικές Διαστάσεις της Πολιτικής Σκηνής, εκδ. «Θεμέλιο», 1988, ειδικά το κεφ. «Αντιθέσεις γηγενών και προσφύγων», σελ. 223-235.

Επίσης, Γιώργη Κατηφόρη, Η Νομοθεσία των Βαρβάρων, εκδ. «Θεμέλιο», 1975, ειδικά το κεφ. «Ο Αντικομμουνισμός στο Μεσοπόλεμο», σελ. 64-76.

[8] ΄Αλκης Ρήγος, ό.π., σελ. 227 (και σημ. 143).

[9] ο.π., σελ. 228-9 (και σημείωση 127).

[10] Στο βιβλίο της σημ.2, σελ. 406-408 και σημ 8-12.

[11] Τ. Βουρνάς, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1904-40), σελ. 333-336: Εκλογές και Οικουμενική Κυβέρνηση, που με την αρχική σύνθεση και μεταγενέστερη ανασύνθεση έμεινε στην εξουσία ως το τέλος Ιουνίου 1928. Σ’ αυτήν τη Βουλή είχε εκπροσωπηθεί και το ΚΚΕ με 10 βουλευτές.

[12] ΄Αλκης Ρήγος, ό.π., σελ. ο.π. σελ. 265-269: «Μια κοινωνία σε πολύπλευρη Κρίση». Στη σελ. 267 σημειώνει: μια κοινωνική τάξη (η αστική) «δια πρώτην φοράν εφοβήθη περί του μέλλοντος του οικονομικού της καθεστώτος», με παραπομπή σε κείμενα του Αλ. Σβώλου.

Επίσης, Β. Λάζαρη, Οι ρίζες του ελληνικού Κομμουνιστικού Κινήματος, , εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1996, σελ. 437 κ.π.

[13] Χριστίνας Ντουνιά, Λογοτεχνία και Πολιτική: Τα περιοδικά της Αριστεράς στο Μεσοπόλεμο, εκδ. «Καστανιώτης» 1999, ειδικά τα κεφάλαια 4 και 5.

[14] Τ. Βουρνάς, ο.π., σελ. 242. Επίσης Γιώργου Κατηφόρη, Νομοθεσία των Βαρβάρων (δείτε τη σημ. 7)

[15] Κ. Μοσκώφ, ο.π., σελ. 442-43.

[16] Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακόπουλου- Σωτ. Κόνδη, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη για την Γ Λυκείου, έκδοση ΟΕΔΒ, σελ. 206, όπου οι συγγραφείς παραθέτουν απόσπασμα από προεκλογική ομιλία του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη (1928): « ... Θα στηρίξωμεν ακόμη αποτελεσματικώτερον το κοινωνικόν καθεστώς δια της επιβαλλομένης αμέσου και ριζικής μεταρρυθμίσεως του εκπαιδευτικού μας συστήματος ...» . Δηλαδή , ο έμπειρος πολιτικός ομολογεί ότι το εκπαιδευτικό σύστημα τον απασχολεί ως στήριγμα του κοινωνικού καθεστώτος!.. Βέβαια δεν περιορίζεται σε αυτό το σκεπτικό, αλλά αυτό προτάσσει.

[17] Δ. Λιβιεράτος, Κοινωνικοί Αγώνες στην Ελλάδα (1927-31).

Αλ. Κουτσούκαλης, Η πρώτη Δεκαετία του ΚΚΕ (1918-28) εκδ. «Γνώση»,Αθήνα, 1979.

url: www.voros.gr e-mail: info@voros.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr