ΑΘΗΝΑ

Παιδιά, για ελάτε κοντά μου. Γιατί πιστεύετε βγήκαμε σήμερα έξω από την αίθουσα του σχολείου;

ΚΩΣΤΑΣ:

Να  πάρουμε αέρα;

ΓΙΩΡΓΟΣ Κ:

Να ξεμουδιάσουμε;

ΑΘΗΝΑ

Βγήκαμε να κάνουμε ιστορία.

ΕΛΕΝΗ:

Ιστορία; Εδώ στο δρόμο;

ΑΘΗΝΑ:

Βέβαια ο κάθε δρόμος, οποιασδήποτε πόλης, κάθε χωριού είναι ζωντανό μάθημα ιστορίας, μια οδός γνώσης.

ΣΤΑΜΑΤΙΑ:

Κάπου διάβασα ότι οι ονομασίες εκατοντάδων δρόμων και πλατειών αποτελούν τις «φωνές» της κάθε πόλης ή του κάθε χωριού.

ΑΘΗΝΑ

Έτσι μπράβο. Είναι  οι φωνές που καταγράφουν  την εθνική και  την τοπική μνήμη. Το πώς αποκαλείται ένας δρόμος ή μια πλατεία είναι γεγονός καταρχάς που συνδέεται με την ιστορική συγκυρία και άρα με την ύπαρξη μιας πόλης.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΩΤ

Άρα κάθε δρόμος λοιπόν, κάθε πλατεία, κάθε κτίριο της πόλης μας, αποτελεί μάθημα ιστορίας…

ΑΘΗΝΑ:

… και μάλιστα μάθημα τοπικής ιστορίας, αφού μαθαίνουμε για τους ευεργέτες της Σιάτιστας, για τους ήρωες που πολέμησαν για να μείνει η πατρίδα μας ελεύθερη………

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ:

Να ο δρόμος που μένω η οδός Κων/νου Δούκα. Η μαμά μου, μου είπε,  όταν κάποια φορά τη ρώτησα, ότι κ Κων/νος Δούκας γεννήθηκε στη Σιάτιστα το 1753 και αφού τελείωσε το σχολείο πήγε στη Ρωσία. Μετά από πολλά χρόνια εγκαταστάθηκε  στην Αυστρία και εκεί γνωρίστηκε με το Ρήγα Φεραίο και συνεργάστηκε μαζί του. Οι Αυστριακοί συνέλαβαν το Ρήγα και τους συνεργάτες του και τους παρέδωσαν στους Τούρκους. Τον Κων/νο Δούκα δεν τον παρέδωσαν γιατί ήταν Ρώσος υπήκοος. Τον έδιωξαν από την Αυστρία και πήγε στη Λειψία. Εκεί πέθανε σε ηλικία 61 χρονών, χωρίς να προλάβει να δει την πατρίδα του ελεύθερη. 

ΜΑΡΙΑ:

Εγώ μένω σε ένα κάθετο δρόμο στην οδό Κ. Δούκα, στην  Οδό Τσιστοπούλου.

ΑΘΗΝΑ:

Αυτό το όνομα κάτι μου θυμίζει. Κάπου το είδα γραμμένο.

ΜΑΡΙΑ:

Σίγουρα το είδατε γραμμένο στο Δημαρχείο μας, αφού ονομάζεται Τσιστοπούλειο. Συγκεκριμένα ο Δημήτριος Τσιστόπουλος και  η  σύζυγος του  Θεολογία, αδερφή του Μιχαήλ  Κουκουλίδη, άλλου ευεργέτη της Σιάτιστας, απέκτησαν μεγάλη περιουσία. Μετά το θάνατο του Τσιστόπουλου, η γυναίκα του έφτιαξε  διαθήκη με την οποία άφησε  όλη την  περιουσία τους σε ίδρυμα, το οποίο είχε σαν  πρώτο σκοπό να χτίσει  διοικητήριο για την πόλη μας. Το Διοικητήριο χτίστηκε στη μέση του δρόμου μεταξύ Χώρας-Γεράνειας και στεγάζει σήμερα το Δημαρχείο και τις υπηρεσίες του Δήμου Βοΐου.

ΤΑΣΟΣ:

Αν ο δικός σου δρόμος έχει το όνομα ενός ευεργέτη, ο δικός μου έχει το όνομα ενός ανθρώπου, που έδωσε τη ζωή του για να μη πατήσουν το πόδι τους οι Ιταλοί στην Ελλάδα, του Παναγιώτη Γράβα. Ο Παναγιώτης Γράβας ήταν καθηγητής και  λίγες μέρες μετά το γάμο του έφυγε για τα βουνά της Πίνδου, να πολεμήσει  τους Ιταλούς  υπηρετώντας ως  Δεκανέας του 53ου Συντάγματος Πεζικού. Σκοτώθηκε στο ύψωμα 1878 (Μοράβα) στις 17-11-1940.

ΔΑΦΝΗ: 

Μα και η δική μου οδός έχει το όνομα ενός άλλου στρατιώτη του 53ου Σ.Π., η οδός  Κωνσταντίνου Μέμμου,  που ήταν ράφτης και το σπίτι ήταν εδώ στη Γεράνεια. Σκοτώθηκε  και αυτός στο ύψωμα 1878 (Μοράβα) στις 17-11-1940.

ΒΑΣΙΛΗΣ:

Παιδιά, ξέρετε τι παρατηρώ;

Όλοι:

Τι;

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ:

Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης μας τίμησε, εκτός από τους ευεργέτες και τους παλιούς αγωνιστές και τους νεώτερους ήρωες του, αφού και το όνομα του δικού μου δρόμου ανήκει σε κάποιο στρατιώτη του πόλεμου του 1940, του  Τζήρκα Ιωάννη, Στρατιώτη του 27ου Σ.Π. Σκοτώθηκε στο Γκούρι Τοπίτ ( Κάμιας ) στις 6-4-1941.

ΑΘΗΝΑ:

Να λοιπόν η τοπική ιστορία για την οποία μιλήσατε πιο πάνω. Ονόματα ανθρώπων που ευεργέτησαν την πόλη σας, αλλά και ονόματα απλών ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους για να ζήσουμε ελεύθεροι.

ΒΑΣΙΛΙΚΗ :

Στο ίδιο σύνταγμα υπηρετούσε και ο Χάτσιος Ευθύμιος, που έδωσε το όνομα του στο δικό μου δρόμο, που βρίσκεται στην άλλη πλευρά της πλατείας 4ης Νοεμβρίου.  Ρωτώντας λοιπόν έμαθα ότι ο Χάτσιος Ευθύμιος  ήταν Δεκανέας του 27ου Σ.Π. Γεννήθηκε στη Σιάτιστα το έτος 1915. Εξαφανίστηκε στο μνήμα Γραίας ( Κάμιας ) στις 20-3-1941.

ΑΘΗΝΑ:

Πλατεία 4^ης Νοεμβρίου;

ΑΓΝΗ:

Είναι η κεντρική πλατεία της Γεράνειας και πήρε το όνομά της από τη μάχη που έγινε στη Σιάτιστα, όταν οι Τούρκοι προσπάθησαν να ανακαταλάβουν την πόλη, που αυτοελευθερώθηκε στις 12 Οκτωβρίου του 1912.

ΑΘΗΝΑ:

Βρεθήκαμε λοιπόν πίσω στην ιστορία, στα 1912. Η Σιάτιστα και συγκεκριμένα η νότια συνοικία της, η Γεράνεια, στην οποία βρίσκεται το σχολείο μας έχει ονόματα οδών ανθρώπων που αγωνίστηκαν και πιο παλιά.

ΣΤΡΑΤΟΣ:

Παράδειγμα ο δικός μου δρόμος που έχει το όνομα ενός Μακεδονομάχου, του Θωμά Καράτζια, που κατατάχτηκε στο σώμα ενός άλλου Σιατιστινού Μακεδονομάχου του Παύλου Νεράντζη ή καπετάν Περδίκκα όπως ήταν πιο γνωστός. Η οδός Καράτζια έχει την αρχή της στον κεντρικό δρόμο της Σιάτιστας, την οδό Μακεδονίας, που πήρε το όνομά της από το γεωγραφικό διαμέρισμα στο οποίο ανήκουμε.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ:

Μακεδονομάχος ήταν και ο σιατιστινός από τον οποίο πήρε το όνομα του ο δικός μου δρόμος, οδός οπλαρχηγού Λάζαρου Κωτούλα.

ΣΤΑΜΑΤΙΑ:

Η οδός Κασομούλη όμως έχει το όνομα ακόμα πιο παλιού αγωνιστή, του Νικόλαου Κασομούλη, αγωνιστή της επανάστασης στα 1821. Ο Ν. Κασομούλης ήταν έμπορος, έγινε μέλος της  Φιλικής Εταιρείας, που προετοίμαζε τους Έλληνες για την επανάσταση του 1821 και πήρε μάλιστα μέρος στη επανάσταση αυτή. Πολέμησε και στο Μεσολόγγι.  Έγραψε και ένα σπουδαίο σύγγραμμα, όπως μου είπε η μαμά μου, δηλαδή ένα βιβλίο, τα στρατιωτικά ενθυμήματα.

ΒΑΣΙΛΗΣ:

Ακριβώς απέναντι από το σπίτι σου Σταματία, δε βρίσκεται ένας μικρός δρόμος, η οδός Γεωργίου Τσίπου;

ΣΤΑΜΑΤΙΑ:

Ναι έχεις δίκιο.

ΒΑΣΙΛΗΣ:

Έχει το όνομα ενός Σιατιστινού, που σκοτώθηκε στη μάχη της 4^ης Νοεμβρίου 1912. Σ΄ αυτό το δρόμο βρισκόταν το σπίτι του. Και ο δρόμος που μένω σήμερα λέγεται Παλαιοχώρας, ενώ παλιότερα η μαμά μου είπε ότι ονομαζόταν Κασομούλη.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ:

Κάθετα στην Οδό  Θωμά Καράτζια, Στράτο, δεν υπάρχει ένας δρόμος που ονομάζεται Α. Ζάχου.

ΣΤΡΑΤΟΣ:

Ναι, έχεις δίκιο, αλλά δεν ξέρω τι σημαίνει το Α, Αντώνιος, Αριστείδης…

ΑΘΗΝΑ:

Αφήστε θα σας πω εγώ τι σημαίνει, Αριστοτέλης. Ξέρετε ποιος είναι ο Αριστοτέλης Ζάχος;

ΘΩΜΑΗ:

Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο δρόμος, μας…ξέφυγε, κύρια. Έχει το όνομα κάποιου ευεργέτη, κάποιου αγωνιστή;

ΑΘΗΝΑ:

Ο Αριστοτέλης Ζάχος, παιδιά μου, κατάγεται από την οικογένεια των Ζαχαίων της Σιάτιστας, που γεννήθηκε στην Καστοριά και σπούδασε αρχιτεκτονική στη Γερμανία. Δικό του έργο είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου στη Χώρα, αλλά και πολλών άλλων ναών και σπιτιών σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως η αναστύλωση του αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη.

ΕΛΕΝΗ:

Άρα λοιπόν πρόκειται για έναν άνθρωπο της τέχνης.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΩΤ:

Τη δική μας όμως γειτονιά την ξεχάσατε τελείως.

ΑΘΗΝΑ

Μη στεναχωριέστε, θα έρθει και η δική σας σειρά.

ΣΤΡΑΤΟΣ:

Μα αναφέραμε  την Οδό Παναγιώτη Γράβα, εκεί δεν είναι η γειτονιά σας;

ΘΕΟΔΩΡΑ:

Ναι υπάρχει όμως και η μεγάλη οδός, που είναι σχεδόν παράλληλη με την κεντρική οδό της πόλης την οδό Κωνσταντίνου Βαρβέρη.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ:

Ε! Εδώ δε δώσαμε πληροφορίες για τον κεντρικό δρόμο, θα δώσουμε για τον ….παράλληλο.

ΜΑΡΙΑΝΘΗ:

Ποιος ήταν ο Κ. Βαρβέρης, βρε παιδιά. Ξέρει κανείς;

ΕΛΕΝΗ:

Νομίζω ότι…

ΑΝΝΑ:

Νομίζεις ή ξέρεις σίγουρα;

ΕΛΕΝΗ:

Μη με διακόπτεις. Ο Κ.  Βαρβέρης ήταν Δήμαρχος Σιάτιστας από το 1975 μέχρι το 1984, οπότε και παραιτήθηκε για λόγους υγείας.

ΣΤΡΑΤΟΣ:

Άντε πες και για τον …παράλληλο.

ΘΕΟΔΩΡΑ:

Η οδός που μένω ονομάζεται Γρηγορίου Λαμπράκη. Δεν πρόκειται για κάποιο Σιατιστινό, αλλά για έναν αγωνιστή από την Πελοπόννησο.  Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, μου είπε ο μπαμπάς μου  ήταν γιατρός, αθλητής, και πολιτικός. Στα χρόνια της Kατοχής συμμετείχε στην Αντίσταση. Το Μάιο του 1963 δέχτηκε δολοφονική επίθεση μετά το τέλος μιας εκδήλωσης στη Θεσσαλονίκη και πέθανε λίγες μέρες αργότερα. Ο θάνατός του προκάλεσε αγανάκτηση στον κόσμο και έφερε πολιτική κρίση στην Ελλάδα.

ΑΛΕΞΙΑ:

Α! Σπουδαίος Φαίνεται και ο δικός σου δρόμος.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΩΤ:

Καιρός να μιλήσουμε και για μητροπολίτες.

ΑΘΗΝΑ:

Τι θες να πεις;

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΩΤ:

Να  εγώ μένω στην οδό Μητροπολίτου Αθανασίου Μεγακλή. Ο Αθανάσιος  Μεγακλής  ήταν μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης από το 1882 μέχρι το 1893. Στα χρόνια του χτίστηκε το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο στη Χώρα και το δημοτικό έγινε εξατάξιο.

ΛΑΖΟΣ:

Εξατάξιο;

ΑΘΗΝΑ:

Τα δημοτικά εκείνα τα χρόνια είχαν λιγότερες τάξεις.

ΚΩΣΤΑΣ:

Τι καλά να ζούσαμε τότε!

ΜΑΡΙΑΝΘΗ:

Κοντά στο δρόμο αυτό είναι και ένας άλλος δρόμος που …ανήκει πάλι σε μητροπολίτη, η οδός μητροπολίτη Λάσκαρη Αλεξάνδρου.

ΔΗΜΗΤΡΑ:

Γι’ αυτόν μπορώ να δώσω εγώ πληροφορίες κι ας… μένω λίγο πιο μακριά. Ο Μητροπολίτης Λάσκαρης ήταν μητροπολίτης πριν το Μεγακλή από το 1864 μέχρι το 1869. Ο Λάσκαρης ήταν σπουδαίος μαχητής και αντιδρούσε στις τοπικές τουρκικές αρχές, αν έκαναν κάτι που δεν ήταν σωστό. Πολλοί λένε ότι οι Τούρκοι τον δηλητηρίασαν και άλλοι ισχυρίζονται ότι πέθανε από ασθένεια.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ Π:

Λίγο παρακάτω υπάρχει η οδός Αγίου Νεκταρίου, που φτάνει μέχρι το γήπεδο. Ο Άγιος Νεκτάριος είναι σύγχρονος άγιος. θεωρείται θαυματουργός γιατί όπως λέγεται, πραγματοποίησε θαύματα ενώ βρισκόταν ακόμα στη ζωή. Ακόμα Ο Άγιος Νεκτάριος ήταν  λόγιος της εποχής και έγραψε πολλά βιβλία με  θέματα. Θρησκευτικά, κοινωνικά, παιδαγωγικά, ηθικά.

ΘΩΑΜΗ:

Στο γήπεδο όμως υπάρχει μια άλλη …ένδοξη οδός, η οδός Φαρδύκαμπου.

ΕΛΕΝΗ:

Γιατί ένδοξη;

ΓΙΩΡΓΟΣ Π:

Δεν έχεις ακούσει για τη μάχη στο Φαρδύκαμπο. Έγινε εδώ κοντά, στα νότια της Σιάτιστας. Πήραν μέρος  σιατιστινοί.

ΛΑΖΟΣ:

Έχεις δίκιο, έχω δει το μνημείο. Πότε έγινε αυτή η μάχη;

ΘΩΜΑΗ:

Το Μάρτιο του 1943, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μάχες των δυνάμεων της Αντίστασης κατά των ιταλών και Γερμανών. Ένα ολόκληρο τάγμα Ιταλών, 603 νομίζω, αιχμαλωτίστηκαν από τους Έλληνες αντάρτες.

ΑΘΗΝΑ:

Εδώ είναι και η οδός Περπέσσα. Ξέρει κανείς από ποιόν πήρε την ονομασία ο δρόμος αυτός;

ΑΝΝΑ:

Εγώ κυρία, γιατί το όνομα αυτό μου έκανε εντύπωση, όταν πήγαινα στο γήπεδο και ρώτησα τη γιαγιά μου που μένει κοντά.

ΑΘΗΝΑ

Παρατηρούμε ότι γράφει δυο αρχικά.

ΑΝΝΑ:

Πράγματι. Ο πατέρας, Κων/νος Περπέσσας γεννήθηκε στη Σιάτιστα και αφού τελείωσε την Ελληνική σχολή της Σιάτιστας, πήγε στη Λειψία για εργασία. Δεν ξέχασε όμως τη Σιάτιστα και έστειλε εποπτικό υλικό μεγάλης αξίας στο Γυμνάσιο. Ο γιος του Χαρίλαος υπήρξε μεγάλος μουσικός. 

ΦΑΜΠΙΟΛ:

Στη γειτονιά μου, από την άλλη πλευρά της Κων/νου Βαρβέρη υπάρχει και ο δρόμος ενός άλλου Αγίου, του Αγίου Νικάνορα. Ο Άϊ-Νικάνορας της Ζάβορδας (1491-1549) είναι, ο κατ’ εξοχήν Προστάτης Άγιος των κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών της. Ήρθε στην περιοχή κι έκτισε το  Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο βουνό Καλλιστρατο ( Ζάβορδα), όπου και μόνασε.

ΜΑΡΙΑ:

Ξεχάσαμε και τα ονόματα δυο άλλων δρόμων στην πλατεία 4^ης Νοεμβρίου, την οδό Παπαπαύλου Λεωνίδα και την οδό Σακαλή.

ΒΑΣΙΛΙΚΗ:

Η Οδός Παπαπαύλου Λεωνίδα πήρε το όνομα της από ένα σιατιστινό, που ήταν γυμνασιάρχης στις Σέρρες. Επειδή όμως πήρε μέρος στο Μακεδονικό αγώνα, δολοφονήθηκε από τους Βουλγάρους, κατά το 2^ο Βαλκανικό Πόλεμο. Στις Σέρρες υπάρχει και το άγαλμά του.

ΔΑΦΝΗ:

Ο Σακαλής ποιος  ήταν;

ΚΩΣΤΑΣ:

Ο Σακαλής ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός και πήρε μέρος στη μάχη της 4^ης Νοεμβρίου.

ΔΑΦΝΗ:

Εκεί ανάμεσα στα στενά σοκάκια της Γεράνειας υπάρχει και η οδός Πούλκως, που όλοι νομίζω ξέρουμε από ποιον πήρε το όνομα.

Όλοι:

Από το αρχοντικό του Πουλκίδη που υπάρχει εκεί.

ΑΘΗΝΑ:

Μήπως ξεχάσαμε μια οδό, που τη γνωρίζουμε όλοι μας;

Μαθητές:

Ποια;

ΑΘΗΝΑ:

Την Πλατεία Κουκουλίδου, που είναι η οδός του Σχολείου μας. Ξέρετε ποιος ήταν ο Κουκουλίδης, που έδωσε και το όνομά του στο πνευματικό κέντρο.

ΜΑΡΙΑΝΘΗ

Νομίζω ότι το όνομά του αναφέρθηκε στην αρχή, από τη Μαρία. Η γυναίκα του Τσιστόπουλου ήταν αδερφή του Μιχαήλ Κουκουλίδη.

ΔΗΜΗΤΡΑ:

Πολύ σωστά. Με τη γυναίκα του Αλεξάνδρα θεωρούνται από τους σημαντικότερους ευεργέτες της πόλης. Φρόντισαν να τελειώσει ο ναός του αγίου Νικολάου, διπλά μας, έστειλαν εποπτικό υλικό για τα σχολεία της πόλης, έφτιαξαν το ηρώο, με χρήματα της περιουσίας που άφησαν χτίστηκε  το πνευματικό κέντρο, που έχει το όνομά του 

ΓΙΩΡΓΟΣ Κ:

Υπάρχει και η οδός Ιωνά.  Ο Ιωνάς ήταν μοναχός και έδωσε όλη του την περιουσία, για να κτιστεί η εκκλησία των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Το σπίτι του χρησιμοποιήθηκε ως διδακτήριο για την Ελληνική σχολή και μετά για το Παρθεναγωγείο. Το σπίτι του, την υπόλοιπη περιουσία του και τη βιβλιοθήκη του τα άφησε με διαθήκη στην κοινότητα Γεράνειας.  

ΓΙΩΡΓΟΣ Π:

Αφού λοιπόν φτάσαμε στο σχολείο μας νομίζω πως τελειώσαμε το ταξίδι μας στην ιστορία.

ΑΘΗΝΑ:

Πολύ σωστά. Περιδιαβαίνοντας την πόλη λοιπόν και βλέποντας τις πινακίδες με τα ονόματα των οδών, περιδιαβαίνουμε την ίδια την Ιστορία. Αρκεί να έχουμε ανοιχτά τα μάτια μας και την ψυχή μας. Γιατί …

Όλοι:

“Οι δρόμοι έχουν τη δική τους Ιστορία”.